Het einde van de spouwmuur?

Auteurs: Doris de Bruijn & Sean Vos

Nederland bouwt haar woningen in baksteen. Een bakstenen buitenblad staat voor de woonconsument gelijk aan traditie en degelijkheid en is daarom al eeuwen populair. De gemetselde muur heeft door de eeuwen heen langzaamaan een ontwikkeling doorgemaakt. Het begon allemaal met de steensmuur. Deze was dik genoeg om de gebouwconstructie te dragen, het ergste regenwater te keren en had voldoende thermische massa om oververhitting in de zomer te voorkomen. De steensmuur werd na verloop van tijd opgevolgd door een dubbele halfsteens muur: de spouwmuur was geboren. Door de muur in twee delen op te splitsen hadden regenwater en optrekkend vocht minder kans om door te dringen tot het interieur, wat het wooncomfort ten goede kwam. Door de spouw te ventileren kon het binnenblad gemakkelijker drogen en door het effect van drukvereffening kon het binnenblad haast onmogelijk nog nat worden. Kortom: een hele verbetering. De volgende stap in de evolutie van de spouwmuur was de toevoeging van isolatie. Een isolatiedeken werd tegen het binnenblad bevestigd met behulp van spouwankers. Het warmteverlies werd hierdoor beperkt, wat wederom het wooncomfort ten goede kwam en bovendien een lagere energierekening opleverde. Door de jaren heen is de dikte van de spouw toegenomen om plaats te bieden aan dikkere isolatie, zodat aan de steeds strenger wordende bouwnormen kon worden voldaan. So far so good…

Omdat de vraag naar energiebesparende maatregelen in de woningbouw in de afgelopen decennia gestaag is toegenomen, zijn veel bestaande spouwmuren inmiddels nagevuld met isolatiemateriaal. Het vullen van de spouw is een typisch voorbeeld van een ‘optelinnovatie’: een innovatie waarbij uitsluitend wordt geïnnoveerd door iets toe te voegen aan het bestaande, zonder dat het bestaande ter discussie staat, zoals de Slimbouwen^® visie ons leert. In tegenstelling tot de spouwmuur die al tijdens de bouw is geïsoleerd, kan de nageïsoleerde spouw nogal wat problemen opleveren. Een buitenblad is niet transparant, waardoor niet met het blote oog kan worden nagegaan of alle isolatie goed over de gevel wordt verdeeld. Speciebaarden en andere onregelmatigheden kunnen ervoor zorgen dat de isolerende laag plaatselijk dunner of geheel afwezig is. Daarnaast kan vocht in de spouw ervoor zorgen dat de kwaliteit van de isolatie achteruit gaat en de spouwvulling uiteindelijk naar beneden zakt en zich onder in de muur gaat ophopen. Dit kan weer resulteren in vochtdoorslag tussen binnen- en buitenblad, waardoor er schimmelvorming in de woning kan optreden.

Omdat de spouw van oudere woningen alleen diende om te ventileren, is deze slechts vijf tot zes centimeter dik. Wanneer deze gevuld wordt met isolatiemateriaal resulteert dit in matige isolatiewaarden. In de toekomst zal er meer geïsoleerd moeten worden om warmteverliezen verder te beperken. We staan op het punt de volgende optelinnovatie massaal te gaan toepassen. Omdat de spouw alleen niet toereikend meer is, voegen we een extra isolatiepakket toe aan de buitenzijde van de woning. Het bestaande staat wederom niet ter discussie. Maar wat heeft het buitenblad nog voor functie wanneer het geheel wordt ingepakt? De twee functies die het buitenblad heeft (regenscherm en esthetiek) gaan verloren wanneer er isolatiemateriaal tegenaan wordt geplakt. Het buitenblad is van het gezicht van de woning veranderd in tien centimeter steen zonder functie, met een koudebrug bij de fundering en een massa van ruim 1.500kg/m³. Is dat slim renoveren? Wij van SlimRenoveren denken van niet.

Dat moet slimmer kunnen. Het buitenblad staat als een losse schil om de woning heen en is dus relatief gemakkelijk te verwijderen. Dit schept ruimte op de fundering voor een nieuw buitenblad dat beter isoleert en bovendien een betere kierdichting heeft. Muren hoeven niet onnodig dik te worden en kunnen toch voldoende isoleren. Omdat de massa van het buitenblad van de fundering is verdwenen kan het nieuwe buitenblad zelfdragend zijn en hoeft er niet uitsluitend gebruik gemaakt te worden van zeer lichte isolatiepakketten om de impact op de fundering te beperken. Het nieuwe buitenblad kan daardoor als een geprefabriceerd element worden aangeleverd, met alle proces- en kwaliteitsvoordelen die hiermee gepaard gaan.

Het grootste voordeel van een nieuw buitenblad in plaats van het oude buitenblad is misschien wel de enorme ontwerpvrijheid die een nieuw buitenblad kan bieden. Vrijwel ieder gevelmateriaal kan worden toegepast, mits het niet te zwaar is. Liefhebbers van een traditionele uitstraling kiezen voor een baksteenuitstraling, maar ook keramische tegels, metaalbeplating, stucwerk en/of houten delen zijn mogelijk. We dagen iedereen uit om er mee te experimenteren en ons op de hoogte te brengen van het resultaat. Het kan de bestaande woningvoorraad niet alleen een duurzame impuls geven, maar bovendien de woningbeleving weer helemaal sexy maken. En dat is hard nodig om ook de verouderde woningvoorraad een levensduur van minimaal 120 jaar te laten behalen.