Door: Martin Liebregts en Yuri van Bergen
Het dak en de zolder vormen bij uitstek de elementen van een woning die zich lenen voor meerdere verhalen. Oorspronkelijk ontworpen als loze ruimte, heeft het in de afgelopen eeuw een veelzijdige ontwikkeling doorgemaakt. Het dak en de erbij behorende ruimte hebben een structurele bijdrage geleverd aan het wonen en de beleving ervan. De vaak verborgen zolders worden steeds meer een belangrijk onderdeel van de totale woonbeleving.
Deze gedachte heeft zeven marktpartijen ertoe gebracht een samenwerking aan te gaan in de vorm van de Alliantie Dak+ om een nieuw aanbod te brengen. Een aanbod diep project overstijgend is, een betere kosten kwaliteitverhouding bezit, minder overlast geeft en meer keuzemogelijkheden in zich draagt. En wonen een nieuwe toekomst geeft.
Het benutten van de mogelijkheden al of niet in combinatie, leidt tot nieuwe oplossingen en mogelijkheden. Alliantie Dak+ hoopt door het verzamelen van de nieuwe perspectieven een aanzet te geven tot vernieuwde integrale oplossingen.
Aan de hand van negen verhalen over het dak is gepoogd het nieuwe aanbod te beleven:
- De ruimte die beschikbaar is en het mogelijke gebruik.
- De ruimtelijkheid in een woning; door de zolder als visuele ruimte bij de woning te trekken, krijgt de hele woning lucht.
- Energiebesparing. Via het dak verliest een traditionele woning 20% van zijn warmte.
- Energieopwekking door de zon en de beschikbare (opstel-) ruimte.
- Binnenmilieu. De zolder (ruimte) kan een onderdeel vormen van het ventilatiesysteem van een woning.
- Uiterlijk. Het dak speelt een dominante rol in de verschijningsvorm. Het is als een hoed op het hoofd van de mens en steekt boven alles uit.
- Daglicht. Het licht komt van boven. Helaas wordt hier bij woningen weinig gebruik van gemaakt. Vaak is hoe hoger je komt, hoe donkerder het wordt.
- Waterhuishouding. Daken zijn bij uitstek geschikt om gereguleerd regenwater op te vangen.
- Comfort en uitrusting. Aan de ruimte van de zolder kunnen allerlei ‘aanvullende’ eisen gesteld worden, die verband houden met comfort en uitrusting.
De ruimte onder het hellend dak is meer dan de 100m3. Het is de uitdaging van de 21e eeuw om deze ruimte een nieuwe plaats te geven en zo het wonen in al zijn facetten te versterken.
Ruimte
De ruimte onder het dak vormt de niet gebruikte overmaat van een woning. De inhoud van een hellend dak is gemiddeld ca 100m3 bij 45 graden. De bruikbare vloeroppervlakte ligt tussen de 25 en 30m2. Niet voor niets wordt door de meeste bewoners dit als de eerste stille reserve gezien die met behulp van een vaste trap en een dakraam voor talloze activiteiten geschikt gemaakt kan worden. Allerlei functies krijgt deze ruimte toebedeeld, zoals extra slaapkamer, hobbykamer, speelruimte voor jong en oud en niet te vergeten opbergruimte (ook ter plaatse van de lage gedeelten). Deze extra ruimte geeft de woning functioneel lucht, letterlijk en figuurlijk.
Vanwege deze functies zijn er allerlei aanvullende eisen te stellen aan de conditie, uitrusting en afwerking van de ruimte, maar het begint bij een goede isolatie, zodat zomer en winter gebruik mogelijk is.
Ruimtelijkheid
Om ruimte ervaren en te beleven is meer nodig dan m2 en m3. In analogie met de ervaring van de buitentemperatuur, waar gesproken wordt over gevoelstemperatuur als een samenspel van allerlei weersvariabelen, is bij ruimte te spreken over gevoelsruimtelijkheid. Het gaat dan om het samenspel tussen de verhouding lengte, breedte, hoogte; de lichttoetreding; de door– en uitkijken en de ruimten die het vertrek omringen en waarmee het verbonden is. Dus een complex van factoren bepalen of we ruimte in zijn wezen klein, groot, prettig ervaren. Het is dus meer dan de m2 en m3.
En nu terug naar de ruimte onder het dak. Door de relatie met de onderliggende verdieping te verbeteren of vergroten (bijvoorbeeld trap, vide) kan de woning als totaal ‘ruimer’ ervaren worden (in combinatie met daglichttoetreding).
Energiebesparing
Het dak is goed voor 20% van het energieverlies van een gemiddelde eengezinswoning. Tevens speelt de aansluiting van het dak aan de gevel een grote rol bij de luchtdichtheid van een woning. Vanuit de reductie van het energieverlies is er alle reden om extra aandacht aan de energiebesparing te geven en zo minimaal een energielabel te winnen.
Om de verwachting waar te maken dat de gemiddelde eengezinswoning geen 50 of 75 maar meer dan 120 jaar meegaat is het gerechtvaardigd de RC-waarde zeker te verhogen naar tot 4,0 of meer.
Energieopwekking
De discussie rond het onderwerp energie is nog teveel gericht op besparing en te weinig op energie-opwekking. Het gemiddeld dakoppervlak van een eengezinswoning is 70m2. Stel dat de helft goed georiënteerd is, dan biedt het de mogelijkheid ca 3500 à 4000 kWh op te wekken met die 35m2. Hiermee wordt het volledig consumptief huishoudelijk verbruik gedekt. Zelfs is er nog over. En dit geldt bij de huidige stand van de techniek. Echter vanuit het oogpunt van energie-opwekking zijn er meer mogelijkheden, die ons te beschikking staan:
- Zonneboiler ten behoeve van warmtapwater (bij de nok)
- Windenergie door kleine turbines op of onder de pan
- Plaatsing van allerlei installaties op de zolder (warmtepompen)
Binnenmilieu
De gemiddelde eengezinswoning is 350 à 450 m3 groot. Voortdurend wordt er verse koude lucht toegevoerd en vervuilde lucht afgevoerd.
In de gehele luchthuishouding van een woning kan ook de zolderruimte een rol spelen. Warme lucht stijgt op naar de zolder, levert een bijdrage aan het klimaat ervan en wordt vervolgens gebruikt voor extra comfortabele ventilatie van vertrekken. De warme lucht wordt benut om ‘natte ruimten’ beter te ventileren.
Uiterlijk
Een hoed is bij uitstek het kledingstuk om je te onderscheiden en te verfraaien. Met de hoed op poog je de aandacht op je te vestigen. Hetzelfde geldt voor een hellend dak. Als je in een historisch plaatsje of stadje loopt dan is het spel der daken een van de dominante beelden. Decennia lang is het dak vanuit het oogpunt van een fraai uiterlijk een stiefkindje geweest, Goedkope, antraciete betonpannen hebben jaren alle nieuwbouwdaken gedomineerd. Nu zijn deze daken sterk vervuild en vormen een dissonant in het straatbeeld.
Nu het uiterlijk steeds meer op de voorgrond treedt, komt dak(bedekking) ook in een ander daglicht te staan. Het beeld krijgt steeds meer aandacht. Mogelijke oplossingen zijn keramische pannen, gecoat zink, grasdaken e.d. En dit moet beschouwd worden in de sfeer die uitgestraald moet worden. Bijvoorbeeld PV cellen met zinken bekleding als Hightech. Of de keramische pan met zonneboiler met zijn traditionele uitstraling.
Daglicht
De architectuur van de gotische kathedralen poogden hun grootsheid te benadrukken door de toetreding van het licht. Het Pantheon in Rome, met een opening met een diameter van 8,7 meter ontleent hier mede zijn betekenis.
Hetzelfde geldt voor trappenhuizen die van boven daglicht krijgen. Licht van boven heeft zo zijn eigen bijzonder karakter. Daarom wordt weleens gezegd ‘daglicht is beleving’. Het dak biedt op allerlei wijzen de mogelijkheid om het daglicht binnen te laten op de zolder en tot ver in de woning te laten toetreden.
Waterhuishouding
Per jaar valt er 40 m3 zoet water op de hellende daken van een eengezinswoning. Een gemiddeld huishouden verbruikt per jaar ruim 100 m3. Het is het zinvol te kijken hoe dit water beter ingezet kan worden in de huishoudelijke waterconsumptie. Of een rol speelt in de directe nabijheid van de woonomgeving.
Uitrusting en Comfort
De zolder is bij uitstek de ruimte voor herinnering en overpeinzing. Op de zolder wordt ons verleden in allerlei spullen opgeslagen. Deels is dat het verleden. Steeds meer vormt de zolder ook een essentieel onderdeel van de woning, waar ruimte moet zijn voor extra kast-/ bergruimte, maar tevens vereist wordt dat het comfort gelijk is aan die van de rest van de woning (klimaat).
In het verleden was het niet voldoende dat achter de knieschotten extra – vaak moeilijk toegankelijk – bergruimte beschikbaar was. Anno 2010 stellen we meer eisen. Deuren moeten soepel kunnen schuiven, standaard planken moeten aangebracht kunnen worden. Bij wijze van spreken moet de zolder gladjes ingericht kunnen worden.
Alliantie Dak+ is een samenwerking van BouwhulpGroep, Kingspan Unidek, Ubbink, VELUX Nederland, Wavin Nederland, Weijers Eikhout en Zehnder Group Nederland / J.E. Storkair.
