Prijzengeld t.w.v.: € 5.000
Deadline: 1 februari 2012
Bouwen doen we niet meer alleen. De tijd dat er één oplossing of één persoon leidend is, is verdwenen. We hebben te maken met vele mensen, regels en oplossingen die de huidige vraag domineren. Welke student weet zijn rol te vervullen in dit ‘collectief bouwmeesterschap’. Wie heeft het beste idee voor de bestaande bouw 2012 en ontvangt naast het prijzengeld een nieuwe baan!
Voor de derde maal wordt de prijsvraag Hollands-Ontwerp Award gebruikt als podium om innovatie in de bestaande bouw te stimuleren. Centraal dit jaar staat het thema ‘kringloopdenken’. Waar het verleden, heden en de toekomst met elkaar verbonden worden als een continuüm. Met andere woorden wat weet je met innovatie te benutten van de bestaande woning. Hoe kun je met innovatie inspelen op de vraag van de huidige gebruiker met een goede kosten-kwaliteitsverhouding en beperking van de milieubelasting. En in hoeverre draagt de innovatie bij tot een levensduurverlenging en de rendabele investering die daarmee gepaard gaan?
De jury wordt –net als vorig jaar- voorgezeten door Mathijs van Dijk – Directeur Well Design. Overige juryleden worden gevormd door enkele aandeelhouders van de weblog Hollands-Ontwerp, in alfabetische volgorde: Doris de Bruijn – Bouwkundig productontwikkelaar SlimRenoveren, Jan Willem van de Groep – Programmaregisseur SEV EnergieSprong, Remco Spiering – Projectmanager SBR en Yuri van Bergen – adviseur BouwhulpGroep (secretaris). Aanmelden kan tot 1 december 2011. Klik hier om je in te schrijven.
De inzendingen maken deel uit van de tentoonstelling ‘Hollands-Ontwerp’ tijdens de Renovatiebeurs 2012 te ’s-Hertogenbosch. Hier worden de beste ideeën drie dagen aan een breed publiek tentoongesteld.
Innovatie in de bestaande bouw
De inzendingen moeten betekenis hebben voor de aanpak van de bestaande bouw en moeten getuigen van innovatie. Om dit brede begrip wat meer handen en voeten te geven wordt er gebruik gemaakt van negen prestatievelden. Iedere inzending kan van toepassing zijn op één of meerdere van deze prestatievelden. Het gaat niet om de veelheid maar om de innovatieve kwaliteit. Wat is hét onderscheidende element van de inzending.
De prestatievelden laten de uiteenlopende studies de ruimte om op hun onderscheidend karakter in de opleiding de accenten te leggen.
Een globale typering komt neer op:
- Het moet SLIM&SNEL zijn. Er moet optimaal gebruik gemaakt worden van de bestaande techniek om de kosten-/kwaliteitsverhouding te verbeteren, overlast te reduceren en aan de individuele keuze maximale ruimte te bieden.
- Het moet INTEGRAAL zijn, d.w.z. het moet antwoorden geven op uiteenlopende vragen vanuit de markt (comfort, duurzaamheid, uitstraling etc.) en positief anticiperen op de lange levensduur van de woning. Niet de oplossing voor é’n probleem maar de samenhang in zijn totaliteit.
- Het moet BETAALBAAR zijn. Dit geldt voor kleine en grote series. De kostenreductie moet expliciet benoemd worden ten aanzien van de reductie van de proceskosten en ten aanzien van het besparingspotentieel bij gebruik (energie).
Kringloopdenken: De onderlegger voor het beoordelen
Bij het beoordelen van de inzendingen voor de bestaande bouw staat ‘kringloopdenken’ centraal. Dat houdt in dat er niet alleen gekeken wordt naar het heden maar ook hoe met het bestaande wordt omgegaan en wat de aanpassing voor de toekomst betekent (hergebruik).
Bij de benoeming van het nieuwe aanbod op het terrein van de woningrenovatie is het van betekenis de kenmerken en eigenschappen ervan te duiden en vervolgens vergelijkbaar te maken. Daarom wordt er per invalshoek nog onderscheid gemaakt naar het (fysieke) product, het proces van totstandkoming met de erbij behorende diensten en de (nieuwe) samenwerkingsvormen die gehanteerd zijn of worden bij de realisatie van het nieuwe aanbod. Dus bijvoorbeeld voor de invalshoek ‘Slim & Snel’ worden er drie aspecten beschreven. Is het product ‘Slim & Snel’ en waar komt dat in uitdrukking? In hoeverre onderscheidt het proces zich als het gaat om ‘Slim & Snel’? Door bijvoorbeeld een kortere bouwtijd? En welke tijdswinst levert de samenwerking mogelijk op? Dus een invalshoek is op meerdere wijze te duiden of te karakteriseren. De combinatie van invalshoek en de te onderscheiden aspecten leveren zo een negental prestatievelden op. Alvorens deze velden nader uitgewerkt worden nog kort een algemene omschrijving van de aspecten ‘product’, ‘product’ en ‘samenwerking’:
- Product: Het gaat om de fysieke kwaliteitsaanpassing of wel de inhoud van de renovatie. Het product is in dit geval de volledige renovatie ingreep. Het gaat dan niet om de afzonderlijk bouwproducten of bouwdelen, maar met welke kwaliteiten kunnen al deze losse delen tot een eindproduct worden gecombineerd, de gerenoveerde woning. Welke kwaliteit wordt er dan toegevoegd aan dit product en waarin onderscheidt zich die?
- Proces: In eerste instantie gaat het om het plan-, uitvoerings- en beheerproces. Alle opeenvolgende, met elkaar samenhangende activiteiten, die ervoor zorgen dat de kwaliteit wordt aangepast en in stand gehouden binnen de gewenste voorwaarden. Dus ook diensten die ervoor zorgen dat het proces soepel en acceptabel lopen vallen hieronder. Dit gaat van initiatief tot en met oplevering van het complex.
- Samenwerkingsvormen: Nieuwe samenwerkingsvormen kunnen er toe bijdragen dat de kosten- kwaliteitsverhouding wordt verbeterd, de kwaliteitsborging optimaal is geregeld en afstemmingsverliezen tot een minimum beperkt blijven. De samenwerkingsvorm gaat bovendien verder dan het eenmalige project. Onderlinge afstemming is een kwaliteitsaspect, maar ook de borging van de kwaliteit, door de tijd. Dit kan onder meer worden uitgevoerd in een onderhoudspakket.
Slim & Snel
Er moet optimaal gebruik gemaakt worden van de bestaande technieken om de kosten- kwaliteitsverhouding te verbeteren, overlast te reduceren en aan de individuele keuze van de gebruiker maximale ruimte te bieden.
- Product (Slim & Snel)
Voor de individuele gebruiker moet er optimale keuzevrijheid bestaan. Natuurlijk kan niet alles zonder extra kosten. Maar bij aanbod zal er naast een basiskwaliteit een substantiële toevoeging moeten zijn van keuzemogelijkheden zonder dat de omvang van de serie op de prijs en kwaliteit grote invloed heeft. In de praktijk komt het neer op het aangeven van de drie tot vijf belangrijkste keuzemogelijkheden voor de aanbieder die aangeboden worden en binnen de ‘gewenste’ prijscategorie van de basis valt. Hierbij is niet de techniek een beperkende factor maar de opgave, het budget, de prestaties of het beeld.
Als voorbeeld is er door een aannemer een aanbod in concepten uitgewerkt. Hierbij zijn, binnen één basisprijs een aanbod in drie verschillende varianten ruim, duurzaam en exclusief wonen uitgewerkt. Het product (de renovatie) is dan al grotendeels uitgewerkt. De totale renovatie bestaat dan uit een aantal bouwstenen die gebruikt worden om de totale renovatie slim en snel in op te zetten. - Proces (Slim & Snel)
Uitvoeringstijd en overlast zijn de belangrijke grootheden die de prijs en kwaliteit tijdens de uitvoering van een renovatie bepalen. Als maatstaf voor ‘Slim & Snel’ zou kunnen gelden de mate waarin tijd en overlast gereduceerd worden ten opzichte van de traditionele praktijk. Dit kan concreet uitgedrukt worden in het aantal uitvoeringsdagen per individuele woning. Uitgangspunt voor de mate van overlast kan op verschillende manieren worden uitgedrukt, in tijd (bijvoorbeeld: tijdsduur 9:00 – 11:00) en frequentie (bijvoorbeeld: ieder dag) of niveau (bijvoorbeeld: het aantal decibel). Het gaat er in dit geval om dat het probleem op een andere manier benaderd wordt. Als beperking van overlast een vereiste wordt, dan komen nieuwe oplossingen vanzelf naar voren.
Een voorbeeld van de proces binnen Slim & Snel is te vinden in een alliantie tussen zeven partijen die gezamenlijk het dak renoveren. Vanuit verschillende marktsegmenten wordt een concreet basis aanbod samengesteld met aanvullende opties. Het product bestaat in dit geval uit het renoveren van hellende daken uit de periode 1950-1975. Hiervoor zijn de individuele ingrepen vastgelegd en uitgewerkt, en wordt één product (het gerenoveerde dak) aangeboden. Doordat de onderlinge (bestaande) producten op elkaar zijn afgestemd kan er binnen één dag het dak open en weer dicht gemaakt worden, en vervolgens wordt binnen vier dagen de volledig afgewerkt, inclusief alle gekozen opties. - Samenwerking (Slim & Snel)
Niet alleen de uitvoeringstijd is van belang. Ook de voorbereidingstijd speelt een sleutelrol. De voorbereidingstijd is de periode die ligt tussen het formuleren van (het programma van) eisen en de start van uitvoering. Juist de integratie van de processen van alle betrokken partijen moet tot een substantiële reductie van de kosten leiden. Het aantal weken, dat de voorbereiding beslaat, is de te formuleren specificatie. Het doel van de samenwerking ligt vooral op het vlak van procesoptimalisatie.
Door het tegengaan van verspilling in de vorm van intensieve samenwerking en de integratie van de bedrijfsprocessen komt er meer aandacht voor standaardiseren en systematiseren. Een basis voor het eenvoudiger communiceren met elkaar wat de samenwerking bevordert.
Zo hebben een woningcorporatie en een bouwer een nieuwe vorm van (vaste) samenwerking afgesloten. Het doel van deze samenwerking is om verspilling tegen te gaan en faalkosten te reduceren, en gelijktijdig de kwaliteit van het totaal te verhogen. Deze efficiency heeft tot gevolg dat de totale projectduur af zal nemen. Het standaardiseren van leveringsvoorwaarden, documenten en besluitvorming geeft de werknemers meer ruimte en verantwoordelijkheden om een optimalisatie te bereiken. Beter samenwerking tussen opdrachtgever en opdrachtnemer is hierbij de drager.
Integraal
De renovatie ingreep moet een antwoord geven op de uiteenlopende vragen vanuit de markt en de erbij behorende kwaliteitseisen (comfort, duurzaamheid, uitstraling etc.) En door een integrale benadering kan er positief geanticipeerd worden op de lange levensduur van de woning door structurele verbetering van het bestaande in combinatie met ruimte voor aanpassing in de tijd. Innovatie is de motor!
- Product (integraal)
Integraliteit vereist dat aan de gebruiksmogelijkheden nu en in de toekomst optimale kansen geboden worden. Als specificatie is het van belang welke kwaliteitsaspecten (comfort, ruimte, uitstraling) extra aandacht krijgen, tevens rekening houdend met een reductie van de exploitatiekosten (gebruik en beheer). Aandachtspunt bij de integrale benadering is dan ook welke functie het eindproduct oplevert. Hierbij gaat het wederom niet over de losse onderdelen, maar over de kwaliteit (functie) die er wordt toegevoegd. Het gaat erom de verschillende maatschappelijke vraagstukken samen te brengen
Om de integrale aanpak binnen de renovatie te ondersteunen is het nodig om de individuele kwaliteiten van de producten en bouwdelen te kennen. Met deze individuele maatregelen wordt dan het product (de renovatie) vormgegeven.
Een voorbeeld van deze integrale product aanpak is Active House. Het Active House principe (visie) wordt uitgewerkt in licht, lucht en ruimte. Het gaat om de totale prestatie die de woning oplevert, onder meer om het comfort en de leef ervaring. Het gaat niet om de exacte prestatie (zoals een energielabel), al maakt dit natuurlijk wel onderdeel uit van de totale prestatie. - Proces (integraal)
Het gaat bij de renovatie niet alleen om een eenduidige kwaliteitsaanpassing. Tijdens de erop volgende exploitatieperiode moet de woning ook in standgehouden en gebruikt kunnen worden. Tegelijkertijd is het essentieel, dat er optimaal gebruik gemaakt wordt van het bestaande. Dit geheel is vooraf aangeduid met ‘kringloopdenken’. Een integraalproces poogt de som van de ‘milieubelasting’ van de opeenvolgende cycli te minimaliseren. Het gaat erom dat de opgave geformuleerd moet worden, maar dat er ook verder gekeken moet worden naar de toekomstmogelijkheden. Bij de integrale benadering is het zaak om niet alleen na te denken over de huidige ingreep, maar ook een doorkijk te maken naar toekomstig onderhoud en vervanging.
Niet elk bouwdeel behoeft een zelfde behandeling om de levensduur te borgen. Een binnendeur wordt anders geconserveerd dan een buitendeur. Dat is voor iedereen vanzelfsprekend. Dit geldt ook voor de verschillende onderdelen van de buitengevel. Zuidwest wordt nu eenmaal meer belast. Juist deze kennis te benutten tijdens het planproces getuigt van begrip. Dan pas is een beeld van de toekomst zinvol. - Samenwerking (integraal)
Integraal beperkt zich niet tot de eenmalige activiteit van het renoveren, maar omvat ook de periode erna. In hoeverre is het mogelijk een aanbod te leveren waarbij het systeem niet alleen gewaarborgd op het moment van oplevering maar zeker nog de eerste 15 of 20 jaar erna. Is er hiervoor een systeemleverancier voor te benoemen?
Bij de procesbenadering is de doorkijk naar toekomstig onderhoud en vervanging genoemd. Bij de samenwerking gaat dit nog verder. Er wordt niet alleen over nagedacht, het wordt ook uitgevoerd en ondergebracht binnen de integrale samenwerking.
Er zijn ook prijsvragen geweest waar adviseurs en bouwer, in de vorm van een consortium, samen het plan hebben gemaakt. Vragen die aan de orde kwamen waren welke kwaliteitsverbeteringen worden er in het complex gedaan, hoe komt het eruit te zien en hoe kan het beeld dat voor ogen is ook gemaakt worden? Maar nog belangrijker, hoe kan deze kwaliteit gedurende vijfentwintig jaar gehandhaafd blijven.
De keuze hiervoor ligt ook bij het samenwerkingsverband (adviseurs en bouwer), omdat ze niet alleen het plan, maar ook de onderhoudsplanning voor de komende vijfentwintig jaar moeten geven. Planvorming, realisatie en onderhoud vormen samen de renovatie, waarin de marktpartijen gezamenlijk de kwaliteit van die renovatie door de tijd heen borgen.
Betaalbaar
Dit geldt voor kleine en grote series. De kostenreductie moet expliciet benoemd worden ten aanzien van de reductie van de productiekosten en ten aanzien van het besparingspotentieel bij gebruik (energie, maar ook onderhoud). Het zoeken richt zich op de optimale serie van één. Betaalbaarheid is niet alleen iets voor het moment van de ingreep, maar juist betaalbaarheid voor de lange termijn wordt van belang. Het gaat dan ook over exploitatiekosten of zelfs over woonlasten.
- Product (betaalbaar)
De verbetering van de energetische prestaties is bijna het fundament van de renovatie. Een structurele verlenging van de levensduur kan niet gerealiseerd worden, als niet een antwoord wordt gegeven op de reductie van het energiegebruik en op de benutting van de energieopwekking. In het kader van het benoemen van specificaties gaat het in dit kader om het aantal labels dat met het geboden aanbod verbeterd kan worden (een labelsprong van……).Het product (de renovatie) moet een positieve bijdrage aan de energiereductie leveren, waardoor het product een bijdrage levert aan de betaalbaarheid op termijn.
Een voorbeeld hiervan is de aanpak van dak en/of gevel. Het verbeteren van dit bouwdeel kan per bouwdeel een verbetering van twee labelstappen opleveren. Hiermee kan met beperkte middelen een aanzienlijke energiebesparing gerealiseerd worden. Deze besparing gaat op voor het product dat geleverd wordt (de renovatie)en is dus een wezenlijke prestatie die geleverd wordt. - Proces (betaalbaar)
De optimalisatie van het uitvoeringsproces en het verdelen van proceskosten over meerdere projecten (voorbereiding, aanloop) moeten leiden tot daling van de kosten bij afname van de serie grootte met een identieke marktomvang. Dit vergt in de (proces)voorbereiding een en ander. In wezen gaat het erom de serie van één te realiseren. Dat wil zeggen dat er niet ieder keer het wiel uitgevonden dient te worden, maar dat het basisdeel van de serie is gevormd. De laatste twintig procent kan dan als maatwerk worden uitgevoerd om het gewenste individuele resultaat te krijgen. Door verschillende stappen van het proces af te wegen kan een (kosten)optimalisatie behaald worden.
Een voorbeeld dat iedereen herkent is de IKEA. Twee belangrijke kosten van een producten zijn transport- en montagekosten. Door de producten ongemonteerd te vervoeren kan er meer in een keer vervoerd worden en bovendien hoeft het niet gemonteerd te worden. Uiteindelijk draagt dit bij in de betaalbare producten. Indien er op die manier wordt nagedacht over renoveren zijn ook daar voordelen te behalen. - Samenwerking (betaalbaar)
Juist de integratie van alle bedrijfsprocessen moeten leiden tot een verdere reductie van de proceskosten, van beperking van afstemmingsverliezen en van de reductie van de faalkosten. De mate waarin deze integratie plaats heeft gevonden, zegt iets over de kansen. De samenwerking gaat over de lange termijn en het borgen van de kwaliteiten met als uiteindelijk doel een kwalitatief goed, betaalbaar resultaat te bieden.
Een voorbeeld van samenwerking is de coalitie bestaande woningbouw. Zij hebben eerder al bijgedragen aan het Manifest, Renovatievisie 2050. In deze publicatie werd door een groot aantal industrieën ondersteund dat er behoefte is aan één taal. Met die gezamenlijke taal komt er meer duidelijkheid over de te leveren prestaties van bouwproducten. Het vormt een startpunt voor lange termijn samenwerking die product overstijgend is. Juist doordat verschillende industrieën (van steen tot installatie) participant zijn, is het van belang om die zelfde taal te spreken. Uiteindelijk zal dit leiden tot meer standaardisatie, maar wel standaardisatie met een grotere keuze.
Terugblik
De hele toelichting die gegeven is, is niet bedoeld om de vereiste creativiteit in te perken. Het poogt de breedheid te schilderen, waaraan gedacht kan worden bij de idee-ontwikkeling. De negen prestatievelden zijn meer een schets van de mogelijke maatschappelijke opgave. En is beter om op één veld een uniek idee te leveren, dan op negen velden te herkauwen wat we al kennen. Eigenlijk beidt elke vernieuwende inzending bijna zijn eigen criteria, waarop het beoordeeld moet worden. Dus durf te dromen en kies je eigen weg.
